1. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku.

Nie znajdziemy w niej regulacji odnoszącej się do szczególnej formy partycypacji, jaką są konsultacje społeczne. W sposób pośredni można wywodzić tę instytucję z wielu, ogólnych zasad konstytucyjnych, które „określając podstawowy kierunek rozwiązania danej kwestii, odsyłają unormowanie szczegółów do ustawy zwykłej". Za takie kierunkowe zasady należy uznać między innymi:

  • zasadę demokratycznego państwa prawnego, zakładającą między innymi(współ)decydowanie obywateli, poprzez szeroki wachlarz rozwiązań instytucjonalnych i proceduralnych, o formie i treści rozstrzygnięć władzy publicznej (art. 2); 
  • zasadę dialogu społecznego jako podstawy dla różnych form i metod współpracy między partnerami społecznymi, przez których rozumie się związki zawodowe, organizacje społeczno-zawodowe rolników, organizacje pracodawców, organizacje pozarządowe, samorządy czy kościoły (preambuła konstytucji);
  • zasadę społecznej gospodarki rynkowej jako podstawy systemu ekonomicznego Rzeczypospolitej, opierającego się na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych (art. 20);
  • zasadę pomocniczości jako elementu „umacniającego uprawnienia obywateli i ich wspólnot" poprzez zapewnianie im pierwszeństwa w rozwiązywaniu problemów społecznych (preambuła i rozdz. VII poświęcony samorządowi terytorialnemu).
Pomimo braku bezpośrednich zapisów dotyczących konsultacji, tworzą one normatywne podstawy dla ich stosowania w praktyce społecznej. Jednocześnie są one prawnie wiążące dla wszystkich organów władzy publicznej. Skonkretyzowanie tych zasad następuje na poziomie ustawodawstwa zwykłego.

2. Ustawy samorządowe

Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym w artykule 5a stanowi, że:
  • W wypadkach przewidzianych ustawą oraz w innych sprawach ważnych dla gminy na jej terytorium mogą być przeprowadzane konsultacje z mieszkańcami gminy. 
  • Zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami gminy określa uchwała rady gminy.
Z kolei ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym w artykule 3d przewiduje, że: 
  • W przypadkach przewidzianych ustawą oraz w innych sprawach ważnych dla powiatu na jego terytorium mogą być przeprowadzane konsultacje z mieszkańcami powiatu.
  • Zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami powiatu określa uchwała rady powiatu.
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa w artykule 10a stanowi, że:
  • W przypadkach przewidzianych ustawą oraz w innych sprawach ważnych dla województwa na jego terytorium mogą być przeprowadzane konsultacje z mieszkańcami województwa.
  • Zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami województwa określa uchwała sejmiku województwa.
Konsultacje społeczne występujące na wszystkich stopniach samorządu terytorialnego mogą mieć charakter obowiązkowy lub nieobowiązkowy. Pierwsze są związane z przypadkami ściśle przewidzianymi ustawą, drugie dotyczą ważnych, choć nieoznaczonych spraw. Dwie ustawy (o samorządzie gminnym i powiatowym) wymieniają kwestie, w których przeprowadzenie konsultacji jest obowiązkowe. Ustawa o samorządzie województwa nie stanowi o takich sytuacjach.
Ustawa o samorządzie gminnym przewiduje konsultacje obligatoryjne w zakresie:
  • tworzenia, łączenia, dzielenia i znoszenia gmin oraz ustalania ich granic,
  • nadawania gminie lub miejscowości statusu miasta i ustalania jego granic,
  • ustalania i zmiany nazwy gmin oraz siedziby ich władz, 
  • tworzenia jednostki pomocniczej.
Ustawa o samorządzie powiatowym przewiduje konsultacje obligatoryjne w zakresie:
  • tworzenia, łączenia, podziału i znoszenia powiatów oraz ustalania ich granic,
  • ustalania i zmieniania nazwy powiatów oraz siedzib ich władz.